TƏHSİL MÜƏSSİSƏSİNDƏ İNNOVATİV FƏALİYYƏTLƏR

Xülasə

Təhsil kamil insan olmağın yolu və formasıdır. Yeni təhsilin mahiyyəti və məqsədi ümumi, ümumi insan qabiliyyətlərinin aktual inkişafı, universal fəaliyyət və təfəkkür üsullarının mənimsənilməsidir. Müasir “təhsil” anlayışı “təlim”, “tərbiyə”, “təhsil”, “inkişaf” kimi terminlərin şərhi ilə bağlıdır. Lüğətlərdə “təhsil” termini yeni bir şeyi “yaratmaq”, “formalaşdırmaq” və ya “inkişaf etmək” mənasında “forma vermək” felindən olan isim kimi müəyyən edilmişdir. Yeni bir şey yaratmaq yenilikdir. Yeniliklər öz-özünə yaranmır, onlar elmi tədqiqatların və ayrı-ayrı müəllimlərin və bütöv bir kollektivin qabaqcıl pedaqoji təcrübəsinin nəticəsidir; Bu proses kortəbii ola bilməz; bu, idarəetməni tələb edir.

Açar sözlər: təhsil, innovativ texnologiyalar, innovasiyalar, müasir təhsil, tədris metodları.

“İnnovasiya” sözü (latınca “innove” sözündən) 17-ci əsrin ortalarında yaranıb və insan fəaliyyətinin müxtəlif sahələrində innovasiyaların işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsi və ya müəyyən bir sahəyə yeni bir şeyin daxil olması, onun implantasiyası və bu sahədə bir sıra dəyişikliklərin yaranması deməkdir.İnnovasiya (ingiliscə: Innovation – innovation) təlim, təhsil və elm sahəsində yeni formaların, metodların və bacarıqların tətbiqidir.İstənilən sosial-iqtisadi yenilik, geniş vüsət alana qədər, yenilik sayıla bilər.İnnovasiyalar istənilən peşəkar insan fəaliyyəti üçün xarakterikdir və buna görə də təbii olaraq öyrənilmə, təhlil və həyata keçirilmə predmetinə çevrilir. Lüğət S.İ. Ozheqova yeninin aşağıdakı tərifini verir: yeni - ilk dəfə yaradılmış və ya hazırlanmış, əvvəlki, yeni kəşf edilmiş, yaxın keçmiş və ya indi ilə əlaqəli, kifayət qədər tanış olmayan, az tanınanı əvəz etmək üçün yaranan və ya yeni yaranan. Qeyd etmək lazımdır ki, terminin təfsiri mütərəqqilik və ya yeninin effektivliyi haqqında heç nə demir [5]. Təhsildə innovasiya biliklərə əsaslanan iqtisadiyyatın tələblərinə uyğun olaraq ümumi təhsilin innovativ xarakterini təmin etməkdir; məktəb rəhbərlərinin, müəllimlərin və şagirdlərin innovativ mədəniyyətinin formalaşdırılması.Pedaqoji prosesə münasibətdə innovasiya təlim və tərbiyənin məqsədlərinə, məzmununa, metod və formalarına yeni bir şeyin daxil edilməsi, müəllimlə şagird arasında birgə fəaliyyətin təşkili deməkdir. İnsanlar təhsil sistemindəki yeniliklərdən 1980-ci illərdən danışmağa başladılar. Məhz bu dövrdə pedaqogikada innovasiya problemi və müvafiq olaraq onun konseptual təminatı xüsusi tədqiqat obyektinə çevrildi. Sinonim kimi işlənən “təhsildə innovasiyalar” və “pedaqoji innovasiyalar” terminləri elmi cəhətdən əsaslandırılaraq pedaqogikanın kateqoriya aparatına daxil edilmişdir [6; s.181]. Pedaqoji innovasiya pedaqoji fəaliyyətdə yenilik, onların səmərəliliyinin artırılmasına yönəlmiş təlim və tərbiyənin məzmununda və texnologiyasında dəyişikliklərdir. Beləliklə, innovasiya prosesi yeni bir şeyin məzmununun formalaşması və inkişafından və təşkilindən ibarətdir. Ümumiyyətlə, innovasiya prosesi dedikdə innovasiyaların yaradılması (doğumu, inkişafı), inkişafı, istifadəsi və yayılması üçün mürəkkəb fəaliyyət başa düşülür. Cəmiyyətin, mədəniyyətin və təhsilin müasir inkişafı şəraitində pedaqoji fəaliyyətdə innovativ diqqətə ehtiyac bir sıra hallarla müəyyən edilir. Birincisi, davam edən sosial-iqtisadi dəyişikliklər müxtəlif tipli təhsil müəssisələrində təhsil sisteminin, tədris prosesinin təşkili metodikasının və texnologiyasının köklü şəkildə yenilənməsini zəruri etmişdir. Pedaqoji innovasiyaların yaradılması, inkişafı və istifadəsi də daxil olmaqla müəllim və tərbiyəçilərin fəaliyyətinin innovativ yönümlü olması təhsil siyasətinin yenilənməsi vasitəsidir [7; s.229-232]. Birincisi, təhsilin məzmununun humanistləşdirilməsinin gücləndirilməsi, tədris fənlərinin həcminin və tərkibinin davamlı olaraq dəyişməsi, yeni tədris fənlərinin tətbiqi yeni təşkilati formaların və tədris texnologiyalarının daim axtarışını tələb edir. Bu vəziyyətdə pedaqoji biliklərin tədris mühitində rolu və nüfuzu əhəmiyyətli dərəcədə artır.İkincisi, pedaqoji innovasiyaların mənimsənilməsi və tətbiqi faktına müəllimlərin münasibətinin xarakterinin dəyişməsi. Tədris prosesinin məzmununun ciddi tənzimlənməsi şəraitində müəllim təkcə yeni proqram və dərsliklərin müstəqil seçimində deyil, həm də pedaqoji fəaliyyətin yeni texnika və metodlarından istifadə etməklə məhdudlaşırdı. Əgər əvvəllər innovativ fəaliyyət əsasən yuxarıdan tövsiyə olunan yeniliklərin istifadəsi ilə məhdudlaşırdısa, indi getdikcə daha çox seçici və kəşfiyyat xarakterli olur. Məhz buna görə də məktəb rəhbərləri və təhsil orqanlarının mühüm iş sahəsi müəllimlər tərəfindən tətbiq edilən pedaqoji yeniliklərin təhlili və qiymətləndirilməsi, onların uğurlu inkişafı və tətbiqi üçün şəraitin yaradılmasıdır. Üçüncüsü, ümumi təhsil müəssisələrinin bazar münasibətlərinə daxil olması, yeni tipli, o cümlədən qeyri-dövlət təhsil müəssisələrinin yaradılması onların rəqabətqabiliyyətli olmasının real vəziyyətini yaradır. İnnovativ fəaliyyət ənənəvi normalarla yeni sosial gözləntilər arasındakı uyğunsuzluq nəticəsində yaranan mürəkkəb problemin həllinə yönəlmiş fəaliyyətdir. İnnovativ fəaliyyət kəşfin ixtiraya, ixtiranın layihəyə, layihənin real fəaliyyət texnologiyasına çevrilməsinə yönəldilir ki, onun da nəticələri yenilik kimi çıxış edir. İnnovativ fəaliyyətin məqsədi ənənəvi sistemlə müqayisədə şagirdin şəxsiyyətinin keyfiyyətcə dəyişməsidir. Hərəkətləri həvəsləndirmək, alınan məlumatları müstəqil idarə etmək, yaradıcı, qeyri-ənənəvi təfəkkür inkişaf etdirmək, uşaqların təbii qabiliyyətlərini maksimum şəkildə üzə çıxarmaq, elm və təcrübənin ən son nailiyyətlərindən istifadə etməklə inkişaf etdirməkdir. Başqa sözlə, innovasiya fəaliyyətinin məqsədi innovativ məhsul əldə etməkdir. Təhsilə münasibətdə innovativ məhsul sosial əhəmiyyət kəsb edən və real təhsil təcrübəsində təcəssüm olunan təhsil müəssisəsinin fəaliyyətinin nəticəsidir.İstər ölkəmizdə, istərsə də xaricdə təhsil sistemində gedən dərin proseslər innovativ təhsilin ideologiyası və metodologiyası kimi təhsilin yeni ideologiya və metodologiyasının formalaşmasına gətirib çıxarır. İnnovativ tədris texnologiyaları yeni təhsil paradiqmasının həyata keçirilə biləcəyi bir vasitə kimi nəzərdən keçirilməlidir [3; s.67-69]. İnnovativ təhsil texnologiyalarının əsas məqsədi insanı daim dəyişən dünyada həyata hazırlamaqdır. Bu cür təlimin mahiyyəti təhsil prosesini insanın potensial imkanlarına və onların həyata keçirilməsinə yönəltməkdən ibarətdir. Təhsil innovativ fəaliyyət mexanizmlərini inkişaf etdirməli, həyati problemlərin həlli üçün yaradıcı yollar tapmalı, yaradıcılığın insan mövcudluğunun norma və formasına çevrilməsinə kömək etməlidir [8; s.63].Cəmiyyətin hazırkı inkişaf mərhələsi Rusiya təhsil sistemi üçün siyasi, sosial-iqtisadi, ideoloji və digər amillərdən qaynaqlanan bir sıra prinsipial yeni problemlər yaradır, bunların arasında təhsilin keyfiyyətinin və əlçatanlığının yaxşılaşdırılması zərurəti vurğulanmalıdır.Bu problemlərin həllinin səmərəli yollarından biri də təhsilin kompüterləşdirilməsidir. Texniki rabitə vasitələrinin təkmilləşdirilməsi informasiya mübadiləsində əhəmiyyətli irəliləyişlərə səbəb olmuşdur. Kompüter texnologiyalarının və telekommunikasiya şəbəkələrinin inkişafı ilə bağlı yeni informasiya texnologiyalarının yaranması təhsil sisteminin inkişafı və təkmilləşdirilməsi üçün əsas kimi keyfiyyətcə yeni informasiya və təhsil mühitinin yaradılmasına imkan yaratmışdır [1; s.28-30].

İnformasiya-kommunikasiya texnologiyalarından istifadə informasiyanın axtarışı və ötürülməsi prosesini əhəmiyyətli dərəcədə sürətləndirməyə, zehni fəaliyyətin xarakterini dəyişdirməyə, insan əməyini avtomatlaşdırmağa imkan verir. Sübut edilmişdir ki, istehsal fəaliyyətində informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının inkişaf səviyyəsi və tətbiqi istənilən şirkətin uğurunu şərtləndirir. İnformasiya-kommunikasiya texnologiyalarının əsasını kompüter resursları üzərində qurulan və informasiya ehtiyatlarını təmsil edən informasiya və telekommunikasiya sistemləri və informasiyanın məsafədə saxlanmasını, işlənməsini və ötürülməsini təmin edən texniki və proqram təminatı təşkil edir [2; s.33-36]. Müasir məktəb informasiya texnologiyaları baxımından ən qabaqcıl platformaya, insanın nəinki lazımi biliklər əldə etdiyi, həm də müasir informasiya cəmiyyətinin ruhu ilə hopduğu məkana çevrilməlidir. İnformasiya-kommunikasiya texnologiyalarından (İKT) istifadə etmədən təhsil müəssisəsi təhsildə innovativ statusa iddia edə bilməz. Axı, təhsil müəssisəsi tədris prosesinə təşkilati, didaktik, texniki və texnoloji yenilikləri geniş şəkildə daxil edirsə və bunun əsasında biliklərin mənimsənilməsi sürətinin və həcminin, mütəxəssis hazırlığının keyfiyyətinin real artımına nail olursa, innovativ sayılır. İnformasiya texnologiyalarının inkişafı ilə müəllimin peşəkar fəaliyyəti sinif sistemindən kənara çıxır və internetdə fəallaşır. O, müəllimin internetdən istifadə edən şagirdə təhsil və təlim təsirini əks etdirir. Müasir şəraitdə müəllimin özünütəhsil və peşəkar keyfiyyətlərinin təkmilləşdirilməsi imkanları genişlənir. Təhsildə İKT-nin artan rolu müəllimlərin informasiya-kommunikasiya səriştəsinin inkişaf etdirilməsini zəruri edir. Pedaqoji fəaliyyətin real vəziyyətlərində peşəkar problemlərin və vəzifələrin həlli üçün İKT-dən istifadə etmək bacarığı təhsilin şəxsiyyətyönümlü paradiqmasının həyata keçirilməsinə kömək edir [4; s.87].

Sonda qeyd etmək lazımdır ki, müasir dünyada cəmiyyətin və dövlətin səmərəliliyinin əlaməti onun yeni texnologiyalardan istifadə etməklə innovativ inkişaf növünə keçidi və şagirdlərin innovativ keyfiyyətlərinin formalaşması ilə təhsilin məzmununun təkmilləşdirilməsinə yönəlmiş təhsil innovasiyalarıdır. Yeni biliklərin, məlumatların, bacarıqların, bacarıqların mənimsənilməsi, onların yenilənməsinə və inkişafına diqqətin təsdiqlənməsi post-sənaye iqtisadiyyatında işçilərin fundamental xüsusiyyətlərinə çevrilir. Təhsil sahəsi informasiya cəmiyyətində cəmiyyətin iqtisadi sferası ilə əhəmiyyətli dərəcədə kəsişir və təhsil fəaliyyəti onun iqtisadi inkişafının ən vacib komponentinə çevrilir.

Краткое содержание

Образование — это путь и форма становления совершенного человека. Сущность и цель нового образования — реальное развитие общих, универсальных человеческих способностей, овладение универсальными способами действия и мышления. Современное понятие «образование» связано с толкованием таких терминов, как «обучение», «воспитание», «образование», «развитие». В словарях термин «образование» определяется как существительное, образованное от глагола «формировать» в значении «создавать», «формировать» или «развивать» что-то новое. Создание чего-то нового — это инновация. Инновации не возникают сами по себе, они являются результатом научных исследований и передовой педагогической практики отдельных педагогов и целого коллектива; Этот процесс не может быть спонтанным; это требует управления.

Ключевые слова: образование, инновационные технологии, инновации, современное образование, методы обучения.

Summary

Education is the way and form of becoming a perfect person. The essence and purpose of the new education is the real development of general, universal human abilities, the mastery of universal methods of action and thinking. The modern concept of "education" is connected with the interpretation of such terms as "training", "education", "education", "development". In dictionaries, the term "education" is defined as an essential, formed from the verb "formirovat" in the sense of "creating", "forming" or "developing" something new. Creating something new is innovation. Innovations do not arise by themselves, they are the result of scientific research and advanced pedagogical practice of individual teachers and the entire team; This process cannot be spontaneous; This requires management.

Key words: education, innovative technologies, innovations, contemporary education, teaching methods.

Ədəbiyyat

1. Alekseeva, L.N. İnnovativ texnologiyalar təcrübə mənbəyi kimi / L.N. Alekseeva // Müəllim. – 2004.– No 3. – S. 78.

2. Bıçkov, A.V. İnnovativ mədəniyyət / A. V. Bychkov // Profil məktəbi. – 2005. – No 6. – S. 83.

3. Deberdeeva, T.X. İnformasiya cəmiyyəti şəraitində təhsilin yeni dəyərləri/ T.X. Deberdeeva // Təhsildə yeniliklər. – 2005. – No 3. – S. 79.

4. Zaxarova, İ.G. Təhsildə informasiya texnologiyaları. – M.: Akademiya, 2005. – 189 s.

5. Ozheqov, S.İ. Rus dilinin izahlı lüğəti / S.I. Ozhegov, N.Yu. Şvedova. – M.: Az nəşriyyatı, 1992.

6. Selevko, G.Ya. Məktəblilərin şəxsiyyətinin özünütəhsil texnologiyasının mənimsənilməsi: necə eksperimental platforma olmaq olar / G.Ya. Selevko // Xalq təhsili. – 2005. – No 1. – S. 181.

7. Slastenin, V.A. Pedaqogika: Dərslik. tələbə müavinəti daha yüksək ped. dərslik müəssisələr / V.A. Slastenin, I.F. İsayev, E.N. Şiyanov; Ed. V.A. Şirin diş. – M.: “Akademiya” nəşriyyat mərkəzi, 2002. – 576 s.

8. Şmatko, A.D. Universitetin innovativ potensialının monitorinqi məsələsinə dair: mikromodel və innovasiya göstəricilərinin ölçüləri / A.D. Şmatko, Yu.İ. Rastova // Altay İqtisadiyyat və Hüquq Akademiyasının bülleteni. – 2014. – No 6. – S. 62-66.

Yusifova Fidan Elxan qızı 

Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin 

“Azərbaycan dilçiliyi” kafedrasının müəllimi

E-mail:[email protected]