ALİ MƏKTƏBLƏRİMİZDƏ TƏHSİLİN VƏZİYYƏTİ

Böyük bir inkişaf yolu keçmiş Azərbaycan təhsili müstəqillik illərində daha çox inkişaf etməyə, dünyanın aparıcı, inkişafetmiş ölkələrinin təhsil sisteminin əhəmiyyətli məsələlərinin öyrənməsinə və öz təhsil sistemimizə, milli ənənələrə uyğun olaraq tətbiq edilməsinə səy göstərilir.

Təhsil sahəsindəki islahatlar, yeni tədris proqramları, müasir metodlar və yeni texnologiyalar, təhsil səviyyəsinin yüksəlməsinə səbəb olmuşdur. Bu gün ölkədə həm ümumi təhsil, həm də peşə təhsili və ali təhsil sahəsində müxtəlif inkişaflar müşahidə olunur. 

Azərbaycan ali məktəblərində tədrisin hazırkı vəziyyəti son illər bir sıra islahatlar və inkişaf mərhələləri ilə diqqət çəkir. Təhsil sistemindəki dəyişikliklər, beynəlxalq standartlarla uyğunluğun artırılması və tədris keyfiyyətinin yüksəldilməsi məqsədilə bir çox yeniliklər həyata keçirilir. Aşağıda Azərbaycan ali məktəblərində tədrisin hazırkı vəziyyəti ilə bağlı bəzi əsas məqamları qeyd edə bilərik:

1.⁠ ⁠Təhsil islahatlarının və keyfiyyətin artırılması

Son illərdə Azərbaycan ali təhsil sistemində ciddi islahatlar həyata keçirilmişdir. Təhsil müəssisələrinin keyfiyyətini artırmaq və beynəlxalq səviyyədə rəqabət qabiliyyətini yüksəltmək məqsədilə bir sıra yeniliklər tətbiq edilib. Bu islahatlar, həmçinin tələbə qəbulunun şəffaflığı və tədrisin daha keyfiyyətli olması üçün müxtəlif ölçülər gətirilib.

⁠Beynəlxalq əlaqələr və əməkdaşlıq. Azərbaycanda ali təhsil müəssisələri, xarici universitetlərlə əlaqələri gücləndirməkdədir. Erasmus+ və digər beynəlxalq proqramlar çərçivəsində tədris mübadiləsi və ikili diplom proqramları genişlənir. Bu, tələbələrə beynəlxalq təcrübə qazanmaq və xarici universitetlərdən dərslər almaq imkanı yaradır.

⁠Beynəlxalq akkreditasiya: Bir çox ali məktəb beynəlxalq akkreditasiyadan keçmişdir. Bu akkreditasiya, universitetlərin tədris keyfiyyətini təsdiqləyir və qlobal miqyasda tanınmasını təmin edir.

2.⁠ ⁠Kurikulum və tədris proqramları

Ali məktəblərdə tədris olunan proqramlar, ölkənin sosial və iqtisadi inkişafı ilə uyğunlaşdırılır. Son dövrlərdə müxtəlif sahələr üzrə tədris proqramlarının müasirləşdirilməsi və tələbələrin istedadlarına uyğun inkişafı üçün daha çevik və müxtəlif mütəxəssislər yetişdirmək məqsədilə yeni tədris proqramları hazırlanır.

•⁠ Multidissiplinar yanaşma: Bəzi universitetlər artıq multidissiplinar yanaşmalarla yeni sahələr üzrə tədris proqramları tətbiq edir. Bu yanaşma tələbələrə yalnız öz sahələrində deyil, eyni zamanda digər sahələrdə də bilik və bacarıqlarını inkişaf etdirməyə imkan yaradır.

•⁠  ⁠Praktiki təcrübə və təlimlər: Tələbələrin iş dünyası ilə daha sıx əlaqədə olması üçün praktiki təcrübə proqramları və iş təcrübələri artırılır. Ali məktəblər daha çox işgüzar əlaqələr qurmağa və tələbələrin sahələrinə uyğun təcrübə qazanmasına şərait yaratmağa çalışır.

3.⁠ ⁠İKT və onlayn tədris

Azərbaycan ali məktəblərində informatika və yeni texnologiyaların tədrisə inteqrasiyası artmaqdadır. Pandemiya dövrü ilə əlaqədar olaraq, onlayn tədrisə keçid sürətləndirilmişdir, amma bu, həmçinin ali təhsilin gələcəyinə dair yeni imkanlar yaratmışdır.

•⁠  ⁠Onlayn tədris: Çox sayda universitetlər onlayn və hibrid tədris metodlarını tətbiq edir. Bu, xüsusən tələbələrin pandemiya dövründə təhsildən geri qalmasının qarşısını almağa kömək edər. Eyni zamanda, onlayn kurslar və dərsliklər tələbələrə daha geniş məlumat bazasına çıxış imkanı verir.

•⁠ İKT infrastrukturu: Müasir təhsil texnologiyalarının tətbiqi ilə ali məktəblərdə tədris mühiti daha interaktiv və cəlbedici olmuşdur. Tələbələrə elektron dərsliklər, virtual siniflər, tədris platformaları və digər rəqəmsal vasitələr təqdim edilir.

4.⁠ ⁠Təhsilin keyfiyyəti və müəllim heyəti

Təhsil keyfiyyətinin artırılması məqsədilə müəllimlərin peşəkar inkişafı da diqqət mərkəzində olmalıdır.  Bu məqsədlə müəllimlərin beynəlxalq standartlara uyğun olaraq təlimləri və sertifikatlaşdırılmaları təmin edilir.

⁠Müəllimlərin təkmilləşdirilməsi: Universitetlər müəllim heyətinin peşəkar bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün təlimlər və kurslar təşkil edir. Həmçinin, xarici ölkələrdən müəllimlərin dəvət edilməsi, təcrübə mübadiləsi və seminarlar tədrisin keyfiyyətinin yüksəlməsinə kömək edir.

•⁠  ⁠Qiymətləndirmə və geribildirim: Tələbələrin tədris prosesində daha aktiv iştirakı və müəllimlərin qiymətləndirmə metodlarına tənqidi yanaşması təhsil keyfiyyətinin artırılmasında mühüm rol oynayır. Müəllimlər tələbələrdən alınan geribildirimlə tədris metodlarını və yanaşmalarını daha da təkmilləşdirirlər.

5.⁠ ⁠Tələbə və iş dünyası əlaqələri

Ali təhsil müəssisələri ilə iş dünyası arasında əlaqələr güclənir. Müəssisələr və universitetlər birgə layihələr həyata keçirir, tələbələr üçün təcrübə və iş imkanları təqdim edir.

•⁠  ⁠Karyera xidmətləri: Universitetlər, tələbələrin iş bazarına inteqrasiyasını təmin etmək üçün karyera mərkəzləri və işəgötürənlərlə əməkdaşlıq edir. Tələbələr üçün işəgötürənlər və şirkətlər ilə iş görüşləri, karyera sərgiləri və təcrübə proqramları təşkil olunur.

⁠İnnovasiya və sahibkarlıq: Ali təhsil müəssisələri, xüsusən startap mədəniyyətinin inkişafı ilə bağlı müxtəlif təhsil və təcrübə proqramları təklif edir. Universitetlər tələbələri işə yönəltmək və öz işlərini qurmaq üçün dəstək verirlər.

6.⁠ ⁠Regionlar üzrə fərqliliklər

Bakı və digər böyük şəhərlərdəki universitetlərdə tədris keyfiyyəti adətən daha yüksəkdir və burada daha geniş resurslar mövcuddur. Lakin regionlardakı ali təhsil müəssisələrində tədris prosesində bəzi çətinliklər hələ də mövcuddur, xüsusilə resurs çatışmazlığı, müasir texnologiyalarla təminat və tədris heyətinin təkmilləşdirilməsi sahəsində.

Azərbaycan təhsilini daha da inkişaf etdirmək üçün hansı işləri görmək lazımdır?

Azərbaycan təhsilini inkişaf etdirmək üçün bir sıra istiqamətlərdə islahatlar və yeniliklər həyata keçirilməlidir. Bu islahatlar təhsil keyfiyyətini artırmaq, gənclərin qlobal miqyasda rəqabət qabiliyyətini yüksəltmək və cəmiyyətin ümumi inkişafına töhfə vermək məqsədi daşıyır. Azərbaycan təhsilinin inkişafı üçün nəzərə alınması lazım olan əsas sahələr və tədbirlərə aşağıdakıları nümunə göstərmək olar: 

1.⁠ ⁠Təhsil Keyfiyyətinin yüksəldilməsi

   - Müəllimlərin Peşəkar İnkişafı: Müəllimlərin peşəkar inkişafına xüsusi diqqət yetirilməlidir. Təhsil islahatları çərçivəsində müəllimlərin daha yüksək təhsil və ixtisaslaşma səviyyələrinə çatması üçün müntəzəm təlimlər, sertifikatlaşdırma və beynəlxalq təcrübə mübadiləsi proqramları təşkil edilməlidir. Müəllimlər üçün daim təkmilləşdirmə imkanları yaradılmalıdır.

   - Qiymətləndirmə və Geribildirim Sistemi: Şagirdlərin və tələbələrin tədris prosesindəki inkişafı yalnız biliklərin ölçülməsi ilə deyil, həm də onların yaradıcı və tənqidi düşünmə bacarıqları üzərində də qiymətləndirmə aparılmalıdır. Müəllimlərə daimi geribildirim alaraq tədris metodlarını inkişaf etdirmək üçün şərait yaradılmalıdır. 

2.⁠ ⁠Texnologiyaların tədrisə integrasiyası

⁠İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyalarının Tətbiqi: Müasir təhsil texnologiyalarının (onlayn tədris, interaktiv lövhələr, təhsil platformaları və s.) daha geniş şəkildə tətbiqi təhsilin keyfiyyətini artırmaq üçün vacibdir. Tələbələr və müəllimlər üçün müxtəlif onlayn resurslara, dərsliklərə və tədris materiallarına asanlıqla çıxış imkanı yaradılmalıdır.

   - Hibrid tədris modeli: Pandemiya dövründə tətbiq olunan onlayn tədris modelini daha da inkişaf etdirmək və hibrid (şəxsi və onlayn) tədris metodlarını genişləndirmək təhsil müəssisələrinə daha çevik və müasir təhsil vermək imkanı yaradır.

3.⁠ ⁠Tədris proqramlarının modernləşdirilməsi

   - Multidissiplinar yanaşma və praktik bacarıqların inkişafı: Tədris proqramları daha çox praktik bacarıqlar və fərdi inkişaf üzərində qurulmalıdır. Tələbələrin yalnız nəzəriyyə ilə deyil, həm də real dünyada istifadə edilə biləcək bilik və bacarıqlarla təchiz edilmələri vacibdir. Bunun üçün sahə üzrə təcrübə proqramları və layihələr daha da inkişaf etdirilməlidir.

   - Yaradıcı və tənqidi düşüncə: Tədris proqramlarında yaradıcı düşüncə və tənqidi yanaşma daha çox ön plana çıxarılmalıdır. Tələbələrə problemləri həll etmək və özlərini ifadə etmək bacarıqları aşılanmalıdır.

4.⁠ ⁠Beynəlxalq əlaqələrin gücləndirilməsi

⁠Xarici Universitetlərlə Əməkdaşlıq: Azərbaycan universitetləri beynəlxalq aləmdə daha çox tanınmalı və xarici universitetlərlə əməkdaşlıq intensivləşdirilməlidir. İkili diplom proqramları, mübadilə proqramları və beynəlxalq təhsil platformaları bu məqsədlə gücləndirilməlidir.

   - Beynəlxalq Akkreditasiya: Azərbaycan ali təhsil müəssisələrinin beynəlxalq akkreditasiyadan keçməsi tələb olunur. Bu, təhsil keyfiyyətinin artırılması və ölkə universitetlərinin qlobal miqyasda rəqabətə davamlı olmasına şərait yaradacaq.

5.⁠ ⁠Təhsil resurslarının bərabər paylanması

   - Regionlarda Təhsil Keyfiyyətinin Artırılması: Bakı və digər böyük şəhərlər ilə regionlardakı təhsil müəssisələri arasında ciddi fərqlər mövcuddur. Regionlarda təhsil resurslarının bərabər paylanması və tədrisin keyfiyyətinin yüksəldilməsi vacibdir. Əlavə olaraq, regionlarda müəllimlərin və təhsil infrastrukturlarının təkmilləşdirilməsi təmin edilməlidir.

   - Əlçatanlıq və İnfrastruktur: Kənd və şəhər məktəblərində tədris şəraitinin yaxşılaşdırılması, kitabxanalar, laboratoriyalar, kompüter otaqları və digər təhsil resursları ilə təmin edilməsi önəmlidir.

6.⁠ ⁠Sosial təsirlər və ailənin rolu

⁠Təhsilin sosial dəstəyi: Ailələr, məktəblər və cəmiyyətin əməkdaşlığı təhsil prosesində mühüm rol oynayır. Ailələrə təhsil sahəsində daha çox maarifləndirmə proqramları və dəstək imkanları təqdim edilməlidir. Tələbələrin sosial inkişafı üçün məktəb və ailə arasında sıx əməkdaşlıq qurulmalıdır.

   - Qadınların və az təminatlı qrupların təhsilə cəlbi: Qadınların, az təminatlı ailələrdən olan uşaqların və digər həssas qrupların təhsilə cəlb edilməsi üçün xüsusi proqramlar hazırlanmalı və bu qruplara təhsil sahəsində xüsusi dəstək göstərilməlidir.

7.⁠ ⁠İqtisadiyyatla əlaqəli təhsil

   - Sahibkarlıq və iqtisadi bacarıqların inkişafı: Tələbələrə sahibkarlıq və iqtisadi bacarıqların inkişafı üçün müvafiq proqramlar təqdim edilməlidir. Gələcəkdə iş dünyasına daxil olacaq tələbələr üçün biznes, maliyyə və idarəetmə üzrə tədris gücləndirilməlidir.

   - Təhsilin bazarla uyğunlaşdırılması: Təhsil müəssisələri ilə iş dünyası arasında əlaqələr daha da gücləndirilməlidir. Universitetlər işəgötürənlərlə sıx əməkdaşlıq etməli və tələbələrin təcrübə keçmələri üçün müxtəlif iş təcrübəsi imkanları yaratmalıdır.

8.⁠ ⁠Müasir yanaşmaların və ideyaların tətbiqi

⁠Təhsil Fəlsəfəsinin Yaradıcı və İnsan Mərkəzli Yanaşmaya Keçməsi: Təhsil sistemində insanın fərdi inkişafı, yaradıcılıq, tənqidi düşüncə və sosial bacarıqların gücləndirilməsi vacibdir. Şagirdlər və tələbələr yalnız biliyə əsaslanan tədrislə deyil, həm də ümumi insanlıq və sosial məsuliyyət anlayışına sahib olmalıdırlar.

   - İnovasiyalar və yaradıcı fikirlərin tətbiqi: Təhsil müəssisələrində innovativ və yaradıcı tədris metodları tətbiq edilməlidir. Şagirdlərə və tələbələrə daha sərbəst düşünmək, yeniliklər yaratmaq və fərqli yanaşmalar tətbiq etmək təşviq edilməlidir.

Nəticə:

Azərbaycan ali məktəblərində tədrisin vəziyyəti ümumilikdə inkişaf etməkdədir. Beynəlxalq əlaqələr, müasir tədris metodları və texnologiyaların tətbiqi təhsilin keyfiyyətini artırır. Lakin təhsil sisteminin daha da müasirləşdirilməsi və regionlardakı ali məktəblərin inkişafı üçün əlavə səylər tələb olunur. Eyni zamanda, tədrisin müxtəlif sahələrdəki mövcud problemləri aradan qaldırmaq və təhsil resurslarının daha bərabər paylanmasını təmin etmək vacibdir.

Azərbaycan təhsilini inkişaf etdirmək üçün sistemli və uzunmüddətli islahatlar aparılmalıdır. Təhsil keyfiyyətinin yüksəldilməsi, müasir texnologiyalarla tədrisin inkişaf etdirilməsi, beynəlxalq əlaqələrin artırılması və təhsil resurslarının bərabər paylanması kimi addımlar atılmalıdır. Həmçinin, ailə, cəmiyyət və iş dünyası ilə sıx əməkdaşlıq və təhsil sahəsində sosial dəstək proqramları vacibdir. Bu cür addımlar Azərbaycanın təhsil sistemini gücləndirə və gələcəkdə ölkənin inkişafına müsbət təsir edə bilər. 

Prof.Həcər Hüseynova Emin qızı

Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti, filologiya fakültəsi; 

Azərbaycan, Bakı; E/mail: [email protected]

https://orcid.org/0000-0002-3223-427X;