FİNLANDİYA TƏHSİL MODELİNDƏN İNNOVASİYA, BÖYÜK MƏLUMAT (BİG DATA) VƏ İNSAN RESURSLARI DƏRSLƏRİ

 

Finlandiyanın təhsil sahəsində innovasiyaya, böyük informasiyaların təhlilinə və insan resurslarına yanaşmasını izah edərkən, günümüzün bu məşhur anlayışları ilə məşğul olan bir çox sektorlar üçün oxşar ssenarilər, mesajlar və tövsiyələr var; Bu yazıda Pasi Sahlberqin “Təhsildə Finlandiya Modeli” kitabı haqqında danışacağam.

 

Kitab, adından da göründüyü kimi, Fin təhsil modeli əsasında yazılmışdır. “Finlandiya təhsil problemini həll etmək üçün nə etdi və başqa hansı ölkələr nəyi edə bilmədiyi üçün Finlandiya və buna bənzər ölkələrin səviyyəsinə çata bilmədi?” Suala cavab tapmaq üçün qətiyyət, təhlil və təkliflərin yer aldığı kitabdır. Girişdə qeyd etdiyim kimi, məni ən çox maraqlandıran hissələr Finlandiyanın bu təhsil strukturu zamanı innovasiyalar, böyük verilənlər ( big datas) və insan resursları məsələlərinə baxışları idi. Təhsil sahəsindən başqa, bu günlərdə innovasiya və böyük data kimi anlayışlarla çox məşğul olan bütün sektorlar üçün öyrənilməli olan dərsləri ehtiva edir.

PASI SAHLBERG KİMDİR?

 

Pasi Sahlberg Fin təhsil sistemini dünyaya tanıdan şəxs kimi tanınır. O, karyerasına Helsinkidə müəllim liseyində başlayıb və Helsinki Universiteti, Dünya Bankı, OECD, Avropa Komissiyası, Avropa Təhsil Fondu kimi qurumlarda davam edib. Dünyanın müxtəlif ölkələrində təhsildə dəyişiklik, liderlik, məktəb inkişafı kimi mövzularda konfranslar verməklə bərabər; Kolumbiya, Vanderbilt, Stanford, Harvard, King"s College London, Melburn, Toronto və Yeni Cənubi Uels Universitetlərində müəllim kimi çalışmış Sahlberq, dünyanın müxtəlif ölkələrinin təhsil nazirliklərinə və hökumətlərinə, beynəlxalq təşkilatlara bu sahədə ekspert kimi məsləhətlər verməkdə davam edir.

YENİLİK ƏVVƏZİNƏ DAHA YAXŞI TƏTBİQ

Ağla gələn ilk sual budur: Yenilik vacibdirmi? Finlandiya təhsil sistemini yaratmaqla bağlı heç kimin bilmədiyi innovativ metod, model və ya alətmi kəşf etdi?

Sahlberq deyir ki, bir çox cari problemlər yeni innovativ metodlara ehtiyac olmadığı üçün deyil, vaxtında işlənmiş innovativ metodların tətbiq edilməməsi səbəbindən həllini tapmamış qalır.

Sahlberg Finlandiyadakı məktəblərdə istifadə edilən nəzəriyyələrin, modellərin, ideyaların və vasitələrin əksəriyyətinin yenilikçi hərəkat nəticəsində yeni kəşf edilmədiyini, onların çatışmayan tərəflərinin olduğunu gördükləri və daha yaxşısını etməyə çalışdıqları yalnız bir şeyə işarə edir: yaxşı təcrübə.

Yəni, o, Amerikanı yenidən kəşf etmək və ya alternativlər tapmaq əvəzinə, əksər amerikalıların irəli sürdüyü, lakin həyata keçirə bilmədiyi nəzəriyyələri, modelləri, ideyaları və vasitələri yaxşı tətbiq etməklə uğur qazandığını deyir.

Sahlberq ABŞ-da keçirilən konfransda Nyu-Yorkun keçmiş qubernatoru və məşhur siyasətçi Corc Pataki ilə görüş hekayəsini də danışıb. Pataki Sahlberqdən uğurlarının sirrini soruşduqda, o, çaşqın və məyusedici cavab alır: "Biz sadəcə olaraq, öz innovasiya səylərimizi və hazırladığımız modelləri deyil, amerikalıların bilik və təcrübəsini praktikada tətbiq etdik."

O, uğura aparan yolu göstərən əsas yanaşmanı belə ümumiləşdirir:

İnnovasiya yolu ilə islahatlar yerinə, daha yaxşı tətbiq yolu ilə inkişaf etmək lazımdır.

STATİSTİKALARI DEYİL, KİÇİK MƏLUMATLARI BƏLƏDÇİ KİMİ İSTİFADƏ ETMƏK

Sahlberg həmçinin günümüzün ən sevimli mövzularından biri olan böyük data araşdırmalarını və investisiyaları tənqid edir. O deyir ki, təhsil sahəsində inqilab etməyi hədəfləyən ölkələrə səfərləri zamanı nəhəng məlumatlara, qrafiklərə, cədvəllərə baxaraq problemi anlamağa çalışmaq və “Filan tələbələr üçün ən məhsuldar dərs vaxtı hansıdır?” sualına bu üsuldan istifadə edərək cavab axtarılmasına təəccüblənir. O, bizə xatırladır ki, böyük verilənlər səbəb-nəticə əlaqəsini aşkar edə bilməz, ən yaxşı halda dəyişənlər arasındakı korrelyasiyanı aşkar edə bilər. Necə ki, universitetlərdə statistikaya giriş kurslarında izah olunduğu kimi, korrelyasiya və səbəb-nəticə əlaqəsinin eyni şey olmadığını bir daha xatırlatmağa ehtiyac duydu.

 

OECD tərəfindən mütəmadi olaraq təkrarlanan PISA tədqiqatlarının nəticələri ölkəmizdə də tez-tez gündəmdədir. Hər 3 ildən bir təkrarlanan araşdırmanın nəticələrinə görə, Azərbaycanın reytinqdə tutduğu mövqe ilə bağlı təhsil sisteminin tənqidinə şahid oluruq. Sahlberg üçün bu tədqiqat təhsildə böyük verilənlərin analitik yanaşmasının təcəssümüdür. Bir çox ölkələr hər bir PİSA sorğusunun nəticələri ilə bağlı ciddi tədbirlər görsələr də, növbəti PISA sorğusunda onların yeri demək olar ki, heç vaxt dəyişmir, hətta bəziləri daha da pisləşir.

 

O, yalnız böyük verilənlərin təhlili ilə həll olunmağa çalışılan bir çox problemlərin niyə aradan qaldırılamadığını izah edərkən kiçik verilənlər anlayışından bəhs edir. O, TIME jurnalının “Dünyanın 100 Ən Nüfuzlu İnsanı” siyahısına daxil edilən; İstehlakçılıq, marketinq, brend idarəçiliyi və neyroelmi tədqiqatlar üzrə dünya səviyyəli ekspert Martin Lindstrom kiçik məlumatları insan münasibətləri və böyük tendensiyaları ortaya qoyan hekayələr üçün kiçik datalar adlandırır.

 

Böyük verilənlər dünyasında anlamağa çalışdığımız məsələlərlə bağlı ilk növbədə başqa məlumatlara ehtiyacımız olduğu fikrindən ortaya çıxan kiçik verilənlər artıq bir çox sahədə istifadə olunur. Məsələn, bazar payından narahat olan və yeni marketinq strategiyaları yaratmaq və insan davranışını daha yaxşı başa düşmək istəyən bir çox şirkət “kiçik datalardan ” istifadə edir.

 

Bəzi amerikalı müşahidəçilər Obamanın kiçik məlumatlar (datalar) sayəsində prezident seçkilərində qalib gəldiyini, Hillari Klintonun isə 2016-cı il seçkilərində böyük məlumatlara çox güvənməsi və kiçik məlumatlara məhəl qoymaması nəticəsində seçkiləri uduzduğunu iddia edir.

 

Martin Lindstorm IKEA-nın qurucusu İnqvar Kampradla necə tanış olduğu barədə özünün "Kiçik Məlumatlar: Kütləvi Trendləri Açan Kiçik Məsləhətlər" kitabının bir hissəsində danışır. Qlobal mebel nəhənginin müdiri ilə görüşmək üçün IKEA-nın baş ofisinə gedən Lindstorm nəhəng şirkətin müdirini mağazadakı kassa aparatında müştərilərlə məşğul olaraq tapır. O, məşğul olduğu bütün məsələlər arasında bir də kassanın arxasında adi bir işçinin edə biləcəyi bu işi nə üçün etdiyini bilmək istəyir. Kamprad deyir ki, bir çox peşəkarlar və məlumatlar arasında bu real həyat müşahidələri müştərilərin davranışlarını, niyə müəyyən məhsullara üstünlük verdiklərini, niyə başqa mağazaya deyil, IKEA-ya gəldiklərini başa düşmək üçün ən yaxşı yoldur.

 

Sahlberg öz böyük verilənlərini – kiçik data hekayəsini bu sözlərlə bitirir: “Təhsili davamlı olaraq təkmilləşdirmək üçün böyük və kiçik verilənlərdən birlikdə istifadə etmək lazımdır. Bu, həyatın bir çox sahəsinə aiddir. Dəqiq olan bir şey varsa o da budur: əgər siz kiçik verilənlərlə idarə edə bilmirsinizsə, böyük data və yalan korrelyasiya ilə idarə olunacaqsınız”.

 

FİNLANDİYADA MÜƏLLİMLƏR AKADEMİK OLARAQ ƏN UĞURLU MÜƏLLİMLƏRDƏN SEÇİLİR Mİ?



Bir şəhər əfsanəsi var ki, Finlər təhsildə bu qədər uğurlu olmalarının səbəbi, onlar gələcək müəllimləri akademik cəhətdən ən uğurlu tələbələr arasından seçirlər. Bu doğru deyil. Sistem akademik uğur qazanmış namizədlərin müəyyən edilməsinə deyil, “düzgün” namizədin müəyyənləşdirilməsinə əsaslanır. Müəllim namizədlərində axtardıqları əsas kriteriyalar komanda işi, işə həvəs, peşə sevgisi, ünsiyyət bacarığı kimi akademik qiymətlərlə ölçülə bilməyən xüsusiyyətlərdir.

 

Kitabda paylaşılan məlumatlar işığında, Helsinki Universitetinin ibtidai sinif müəllimliyi şöbəsinə qəbul olan şəxslərin akademik keçmişi araşdırıldığında,”zəng” əyrisi şəklinə rast gəlinir. Başqa sözlə, böyük əksəriyyət akademik nailiyyətlər baxımından orta səviyyədədir. Çox uğurlu və ya daha az uğurlu insanların sayı azlıq təşkil edir.

 

Və müəllimlər sistemin ən mühüm hissələrindən biridir, daim sahədən kiçik məlumatlar toplayır, araşdırır, müzakirə edir, öz hərəkətlərini edir və sistemi bu şəkildə idarə edir.

Mənbə: https://www.tomorrow.com.tr/inovasyon/finlandiya-egitim-modelinden-inovasyon-buyuk-veri-ve-insan-kaynagi-dersleri/

Hazırladı: Rasim Abdurahman