Hər halda kimsə kömək edər: Tamaşaçı effekti   Kömək gözləyən insana, o an ətrafda nə qədər çox insan olarsa, ona kömək olunması imkanın çox aşağı olmasını ifadə edən hadisəyə “Bystander Effect” deyilir. Kütlənin içində “Kimsə bacarar, kimsə təcili yardım çağırar, kimsə polis çağırar” kimi düşüncələrlə adam məsuliyyət hiss etməyə bilər. Ancaq ətrafda az və ya yalnız bir adam varsa, kömək alma ehtimalı buna uyğun olaraq artır.   Faciəli hadisə ilə Tamaşaçı effekti mühüm maraq mövzusuna çevrildi.   İl 1964, 13 mart və cümə günüdür. Nyu-Yorkda yaşayan 28 yaşlı Catherine Susan "Kitty" Genovese adlı gənc qadın gecə yarısı işdən evə qayıdarkən Uinston Mozeli tərəfindən vəhşicəsinə bıçaqlanaraq öldürülüb. Hücum zamanı ətrafdakı mənzillərdəki insanlar vəziyyəti görüb və onların otaqlarında işıqların yandırılması qatili qorxuya salıb. Lakin heç kim köməyə tələsməyəndə və polis çağırılmayanda qatil gənc qadını dəfələrlə bıçaqlamağa davam edib. Hadisə şahidləri 38 nəfər idi. Hücum saat 03.20-də başlayıb, lakin 03.50-də kimsə polisə müraciət edib. Təəssüf ki, Kitty Genovese orada çox qan itkisindən ölüb. Bu hadisəyə görə Tamaşaçı effekti Genovese sindromu kimi də tanınır. Eyni zamanda, Tamaşaçı effekti ilə bağlı təcrübələrdə tez-tez Kitty Genovese-nin başına gələnlərə giriş psixologiyası kursunda və kitablarında yer verilir.   Belə hadisələrdə iki əsas amilin iştirak etdiyi düşünülür. İnsanlar özlərində təzyiq hiss etmirlər, çünki başqalarının kömək edəcəyini düşünürlər. Yaxud, başqalarından reaksiya ala bilməmək və ya hadisələri səhv başa düşdüklərini düşünmək kimi səbəblərlə vəziyyəti fövqəladə hal kimi görmürlər.   Tamaşaçı müdaxilələrinin müxtəlif qərar modelləri işlənib hazırlanmışdır. Bibb Latané və John Darley, Tamaşaçı effektini formalaşdıran və öyrənən ilk psixoloqlar idi. Amerikalı sosial psixoloqlar Bibb Latane və Con Darley-in fikrincə, hadisə şahidi kömək etməzdən əvvəl beş addımlı qərar qəbul etmə prosesindən keçir.   1- Bir şeyin səhv olduğunun fərqində olmalıdır 2- Vəziyyətin fövqəladə və ya yardım tələb edən bir vəziyyət olduğunu müəyyənləşdirməlidir. 3- Hərəkətdən məsul olub olmadığına qərar verməlidir 4- Necə kömək edəcəyini seçməlidir 5- Seçilmiş köməyi tətbiq etməlidir   Bir çox insan fövqəladə vəziyyətdə nə edəcəyini bilmir, çünki onlar heç vaxt belə bir şeylə qarşılaşmamış ola bilərlər. Bu o demək deyil ki, kimsə özünü təhlükəyə atmalıdır. Kömək çağırmaq və ya insanı sakitləşdirməyə çalışmaq kimi bəzi hərəkətlər edilə bilər. Buna məhəl qoymamaq və yanından keçmək insanın öz ixtiyarında olsa da, vəziyyətin daha da pisləşməsinin qarşısını almaq sizin əlinizdə ola bilər.   Mənbə: https://lnkd.in/dMh3APQX https://lnkd.in/dkqMQJ3k Hazırladı: Edumap.az Təhsil Portalı