Təhsildə İnnovativ Yanaşmalar: Hüquq,  Tibb, İqtisadiyyat, Süni İntellekt (AI), İT və Marketinq Sahələrində Multidissiplinar Əməkdaşlığın Tətbiqi və İnkişafı

Müəlliflər:

•    Dr. Sabrin Ali Azim, Tibb üzrə  üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, Tibb üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, Gulf Tibb Universiteti. [email protected]

•    Dr. Məleykə Nazim Abbasova, Hüquq üzrə fəlsəfə doktoru, Elmi işlər üzrə prorektor, Bakı Biznes Universiteti. [email protected]

•    Dr. Ahdab Ali Azim, Tibb üzrə fəlsəfə doktoru, Yeni Klinika [email protected]

•    Dr. Günel Səfərova, İqtisad üzrə fəlsəfə doktoru, ADA Universitetində Adjunkt Professor, LAREQUOI tədqiqat laboratoriyasının üzvü. [email protected]

•    Mursalizadə Ismayil Ilqar, Dünya İqtisadiyyatı üzrə bakalavr, Dövlət Müəssisəsi. [email protected]

Xülasə:

Bu məqalə müasir təhsil quruluşunda Multidissiplinar  əməkdaşlığın vacibliyini araşdırır və xüsusilə hüquq,  Tibb, iqtisadiyyat, marketinq, süni intellekt (AI) və informasiya texnologiyaları (İT) sahələrinin inteqrasiyasına diqqət yetirir. Məqalə, tələbələri getdikcə daha mürəkkəb və qarşılıqlı əlaqəli müasir problemləri həll etmək üçün lazım olan bacarıqlarla təmin etmək məqsədilə çoxsahəli metodologiyaların tətbiqinin zəruriliyini vurğulayır. Yenilikçi pedaqoji yanaşmalar vasitəsilə, o cümlədən səhv müalicə halları kimi dramatizasiyalarda, bu araşdırma müxtəlif sahələrdən olan tələbələrin—hüquqşünaslar, iqtisadçılar, İT mütəxəssisləri və həkimlər—real problemləri həll etmək üçün necə əməkdaşlıq edə biləcəyini göstərir. Həmçinin məqalə, AI, İT və marketinq sahələrinin Tibb təhsilinə inteqrasiyasının getdikcə daha böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini və bu əlavə sahələrin tələbələrin texnoloji bacarıqlarını və biznes biliklərini necə inkişaf etdirdiyini müzakirə edir. Məqalə, bu cür Multidissiplinar yanaşmanın təhsildə tətbiqinin üstünlüklərini, mənfi cəhətlərini və çətinliklərini araşdırır və bununla yanaşı strukturlaşdırılmış tədris alqoritmləri, axın diaqramları və cədvəllər təqdim edir ki, bunlar müəllimlərin inteqrasiya olunmuş və əlaqəli öyrənmə təcrübəsini təmin etmələrinə kömək edəcək.

Giriş: Müasir Təhsildə Multidissiplinar Əməkdaşlıq

Müasir dünyanın getdikcə mürəkkəbləşən problemlərinə cavab olaraq, akademik institutlar tədris metodologiyalarını inkişaf etdirərək Multidissiplinar əməkdaşlıq üçün yeni yollar açmalıdır. Tarixən təhsil quruluşları bilikləri müxtəlif sahələrə bölərək hər birinin öz sərhədlərini müəyyənləşdirib. Lakin müasir məsələlərin mürəkkəbliyi—məsələn, qlobal tibbi xidmət böhranları, iqtisadi sabitliksizlik və texnoloji inqilab—daha inteqrasiya olunmuş yanaşmanı tələb edir. Bu məqalə tələbələrin mürəkkəb və çoxsahəli problemlərə həll tapmalarına imkan verən çoxsahəli metodologiyaların tətbiqini təşviq edir (Damoc, 2023).

Hüquq,  Tibb, iqtisadiyyat, marketinq, süni intellekt (AI) və informasiya texnologiyaları (İT) sahələrinin təhsil proqramlarına inteqrasiyası çox vacibdir. Bu sahələr ənənəvi olaraq ayrı-ayrı şəkildə öyrədilib, lakin indi həm peşəkar təcrübədə, həm də akademik araşdırmalarda birləşirlər. Məsələn, həkimlər artıq hüquqi və iqtisadi çərçivələrə uyğun işləmək məcburiyyətindədir, eyni zamanda AI və İT-ni istifadə edərək xəstə baxımını yaxşılaşdırmağa çalışırlar. Eynilə, iqtisadçılar siyasət qərarlarının hüquqi nəticələrini nəzərə almalıdırlar, marketinq mütəxəssisləri isə tibbi xidmət sahəsində texnoloji inkişafları və AI-driven marketinq strategiyalarının incəliklərini başa düşməlidirlər (Yahya, 2023). Bu sahələr arasında əlaqəli öyrənmə mühitlərinin yaradılması müasir cəmiyyət problemlərinə holistik həllər tapmaq üçün vacibdir (Ümumdünya Sağlamlıq Təşkilatının Avropa Mərkəzi, 2023).

1. Multidissiplinar Təhsilinin Teorik Təminatı

Multidissiplinar təhsil, real dünyadakı problemlərin tək bir sahənin çərçivəsində həll edilməməsinin vacibliyinə əsaslanır. Bu yanaşma quruluş düşüncəsi ilə uyğun gəlir və bu, mürəkkəb fenomenlərin müxtəlif əlaqəli komponentlərini nəzərə alaraq daha yaxşı başa düşüləcəyini irəli sürür. Məsələn,  Tibb təhsilində iqtisadiyyat nəzəriyyəsi ilə  Tibb praktikanın birləşməsi tibbi xidmət xərclərinin qarşılanması, resursların bölgüsü və tibbi xidmət siyasəti hazırlanması məsələlərini həll etmək üçün vacibdir. Bu sahələrin inteqrasiyası, tibbi xidmət quruluşlarının qarşılaşdığı ən mühüm problemlərə praktik həllərin inkişaf etdirilməsində əhəmiyyətli rol oynayır (Damoc, 2023).

Həmçinin, Süni İntellektin (AI) diagnostik qərar qəbuletmə prosesində tətbiqi, kompüter elmləri mütəxəssisləri, həkimlər və etiklər arasında əməkdaşlıq tələb edir. Bu çoxsahəli əməkdaşlıq, AI quruluşlarının yalnız effektiv deyil, həm də etik baxımdan düzgün olmasını təmin edir, onların tətbiqində ədalət, şəffaflıq və hesabatlılıq kimi məsələləri həll edir. Belə əməkdaşlıqların təşviqi, AI-nin klinik praktikaya məsuliyyətlə inteqrasiyasını irəlilətmək, xəstə nəticələrini yaxşılaşdırarkən eyni zamanda etik prinsipləri qorumaq baxımından vacibdir (Leitch, 2020) və (Kaşko Arıcı & Hancı, 2023).

2. Praktik Tətbiqlər: Yenilikçi Tədris Yanaşmaları

Multidissiplinar əməkdaşlığın uğurlu tətbiqi müxtəlif akademik sahələrdən olan tələbələri cəlb edən yenilikçi tədris metodologiyalarını tələb edir. Case-based learning (CBL) və problem-based learning (PBL), tələbələri real həyat ssenariləri ilə məşğul olmağa, mürəkkəb problemləri analiz etməyə və müxtəlif sahələrdə əməkdaşlıq etməyə təşviq edən iki effektiv pedaqoji yanaşmadır. Tibbi xidmət sahəsində səhv müalicə halları üzərində iş, tələbələrə çoxsahəli problem həllinə qoşulmaq üçün əla fürsət təqdim edir.

Ssenari Dizaynı:

• Səhv Müalicə (Malpraktika) Halı: Bu dramatik halda, tələbələr hüquqşünaslar, həkimlər, iqtisadçılar və İT mütəxəssisləri olaraq öz rollarını üzərlərinə götürürlər və səhv müalicənin hüquqi, maliyyə, tibbi və texnoloji aspektlərini təhlil edirlər.

- Hüquq tələbələri hüquqi aspektlərə—məsuliyyət, xəstə hüquqları və etik məsələlərə fokuslanır.
-  Tibb tələbələri klinik tərəfləri qiymətləndirir, hər hansı tibbi səhvləri və ya tibbi etik pozuntuları müəyyənləşdirirlər.
- İqtisad tələbələri səhv müalicənin iqtisadi təsirini təhlil edir, hüquqi müdafiə xərcləri, sığorta haqları və xəstələr və tibbi xidmət təminatçıları üçün maliyyə nəticələrini nəzərdən keçirirlər.
- İT tələbələri tibbi xidmət texnologiyasının rolunu—elektron tibbi xidmət qeydləri (EHR) kimi— qiymətləndirir və məlumat təhlükəsizliyi və ya klinik qərar dəstəyi quruluşlarındakı nasazlıqları analiz edirlər.

1. Zəka Xəritəsi (Mindmap): Səhv müalicə (Malpraktika) Halı - Ssenari Dizaynı

Bu əlaqəli öyrənmə yanaşması real dünyadakı ssenariləri təkrarlayır, burada müxtəlif sahələrdən olan peşəkarlar mürəkkəb səhv müalicə halları ilə əlaqəli qərar vermək üçün bir araya gəlir və hər bir sahənin ekspertizası ilə optimal həllə nail olunur (Damoc, 2023).

3. AI, Marketinq və İT-nin Müasir Təhsildəki Rolu

AI, İT və marketinq sahələrinin  Tibb təhsilinə inteqrasiyası, gələcək həkimlərin təlimində mühüm bir addımdır. AI müxtəlif sahələrə nüfuz etməyə davam edir, tibbi xidmət sahəsində klinik qərar dəstəyi quruluşlarından tutmuş robotik cərrahiyyə tətbiqlərinə qədər genişlənir. Buna görə də, həkimlərin yalnız AI-nin klinik tətbiqləri haqqında deyil, həm də onun etik, hüquqi və iqtisadi nəticələri haqqında da məlumatlı olmaları vacibdir (Yahya, 2023). Marketinq sahəsi də  Tibb təhsili proqramlarında əhəmiyyətli dərəcədə inteqrasiya edilib. Rəqəmsal tibbi xidmət və xəstə ilə əlaqə texnologiyalarının genişlənməsi ilə marketinq xəstə əlaqəsi və xidmətlərdən faydalanma baxımından vacib rol oynayır. Həkimlər indi brendləmə, xidmətlərin təbliği və xəstə etimadı qurmaq kimi bacarıqlara sahib olmalıdırlar—bu bacarıqlar əvvəllər yalnız biznes mütəxəssisləri üçün əlçatan olsa da, indi kliniklər üçün də vacibdir.

Bundan əlavə, İT tibbi xidmətin idarə edilməsində telemedisin kimi quruluşlar, EHR və tibbi xidmət informatikası ilə islahatlar edir. İT quruluşlarını effektiv şəkildə idarə etməyi öyrənən gələcək həkimlər, verilənlərin təhlükəsizliyi və sirrini qoruma sahəsində təcrübəli olacaq və müasir texnologiyalardan faydalanacaqlar (Damoc, 2023).

4. MultidissiplinarTəhsilinin Üstünlükləri, Mənfi Cəhətləri və Çətinlikləri Üstünlüklər:

• Holistik Problem Həlli:  Tələbələr müxtəlif baxış bucaqlarını nəzərdən keçirərək problemləri daha geniş şəkildə həll etməyə yiyələnirlər.
• Real Həyatla Əlaqə: Real hallarla işləmək tələbələri peşəkar fəaliyyətlərində qarşılaşacaqları mürəkkəb vəziyyətlərə hazırlayır.
• Yaxşılaşdırılmış Əməkdaşlıq Bacarıqları: Tələbələr müxtəlif sahələrdə effektiv ünsiyyət və komanda işini inkişaf etdirirlər.

Mənfi Cəhətlər:

• Zamanın İdarə Edilməsi: Bir neçə sahənin tədrisi, tələbələr və müəllimlər üçün çox vaxt və əzm tələb edir.
• Proqram Dizaynında Çətinliklər: Hər bir sahənin tədrisə qatqısını təmin etmək çətin ola bilər.
• Müxtəlif Terminologiyalar: Müxtəlif sahələrdə fərqli terminologiyaların istifadəsi əlaqə maneələri yarada bilər.

Çətinliklər:

• Dəyişikliklərə Qarşı Müqavimət: Ənənəvi təhsil müəssisələri çoxsahəli yanaşmaları qəbul etməkdə çətinlik çəkə bilərlər.
• Resurs Çatışmazlığı: Effektiv çoxsahəli təhsil üçün ixtisaslı müəllimlər və infrastruktur tələb olunur.
• Sahələrarası Əməkdaşlığın Koordinasiyası: Müxtəlif sahələr arasında əməkdaşlığın idarə olunması təşkilati baxımdan çətin ola bilər.

2. Kateqoriya Diaqramı Multidissiplinar Təhsilin Üstünlükləri, Mənfi Cəhətləri və Çətinlikləri

5. Strukturlaşdırılmış Tədris Alətləri: Axın Diaqramları, Alqoritmlər və Cədvəllər

Multidissiplinar təhsil tətbiq etmək üçün strukturlaşdırılmış tədris çərçivələri hazırlamaq vacibdir. Bunlara tədris alqoritmləri, axın diaqramları və cədvəllər daxildir ki, bu da müəllimlərin çoxsahəli proqramları effektiv şəkildə təqdim etmələrini təmin edir.

Multidissiplinar  Əməkdaşlıq üçün Tədris Alqoritmi:

1. Problemin Təyin Edilməsi: Bir neçə sahəni əhatə edən mürəkkəb bir hal təqdim edin.
2. Qrupların Yaradılması: Müxtəlif sahələrdən tələbələrə (hüquq,  Tibb, iqtisadiyyat, İT, marketinq) vəzifə verin.
3. Tədqiqat Fazası: Tələbələr öz sahələrinə uyğun olaraq hal haqqında tədqiqat aparırlar.
4. Əməkdaşlıq Fazası: Tələbələr öz tapıntılarını müzakirə edir və problemi birgə təhlil edirlər.
5. Təqdimat: Hər bir qrup öz çoxsahəli həllini təqdim edir.
6. Əks Əlaqə və Refleksiya: Strukturlaşdırılmış əks əlaqə verin və əməkdaşlıq prosesi üzərində düşünməyi təşviq edin.

3. Axın Diaqramı: Multidissiplinar Əməkdaşlıq Prosesinə Baxış

Nəticə: Multidissiplinar Təhsilinin Gələcəyi

Gələcəyə baxarkən, Multidissiplinar əməkdaşlıq təhsil innovasiyasının təməlini təşkil edəcək. Hüquq,  Tibb, iqtisadiyyat, marketinq, AI və İT sahələrinin inteqrasiyası, gələcəyin peşəkarlarını müasir dünyanın mürəkkəb məsələlərinə cavab verməyə hazırlayacaq. Bu sahələrin  Tibb təhsilində inteqrasiyası, səhv müalicə dramatizasiyası kimi yenilikçi tədris metodları ilə tələbələrə sahələrarası əməkdaşlıq etmək bacarıqları qazandırır və holistik yanaşmalar vasitəsilə problemləri həll etməyə yönləndirir. Lakin, bu vizyonu həyata keçirmək üçün təhsil müəssisələri proqram dizaynı, resursların ayrılması və sahələrarası əlaqələndirmə məsələləri ilə bağlı çətinlikləri aşmalıdır. Strukturlaşdırılmış tədris alqoritmlərinin, axın diaqramlarının və cədvəllərin tətbiqi ilə müəllimlər tələbələri çoxsahəli öyrənmənin mürəkkəbliyini başa düşməyə və müvəffəqiyyətlə həyata keçirməyə yönləndirə bilərlər.

İstinadlar

1. Damoc, A.-I. (2023). İqtisadiyyat təhsilindəMultidissiplinar yanaşmalar və bunların gələcək iqtisadi düşüncə üzərindəki təsiri. Advances in Healthcare Research, 1(2), 55-62. https://doi.org/10.60079/ahr.v1i2.181.
2. Yahya, F. D. (2023). İctimai Sağlamlıq Araşdırmalarında Multidissiplinar Yanaşmaların Rolu: Ədəbiyyat icmalı. Institut Ilmu Kesehatan Pelamonia, Makassar, Sulavesi Cənubu, İndoneziya. Alınma tarixi: 12 İyul 2023, Qəbul tarixi: 26 Avqust 2023. Onlayn mövcudluğu: 31 Avqust 2023.
3. Ümumdünya Sağlamlıq Təşkilatının Avropa Mərkəzi və Ətraf Mühit və Sağlamlıq, Biltxoven. (2023). Multidissiplinar Peşə Tibbi Xidmət Xidmətlərində Keyfiyyət İdarəetməsi Üzrə Təlimatlar. ÜST.
4. Kaşko Arıcı, Y., & Hancı, H. (2023). Təbii və Klinik Elmə Multidissiplinar Yanaşma. Ordu Universiteti,  Tibb Fakültəsi, Ordu, Türkiyə.
5. Malik, A. (2023). Sağlamlıq və Təhlükəsizlik SahəsindəMultidissiplinar  Təbəqələşmə. Təhlükəsizlik İdarəetməsi.
6. Leitch, A. (2020). The Role of Artificial Intelligence in Healthcare: Implications for Ethics and Policy. Journal of Medical Ethics, 46(1), 25-32. https://doi.org/10.1136/medethics-2020-106678.