Tənqidi düşünməyi (Critical thinking) necə qazanmaq / əldə etmək olar?

 

Tənqidi düşüncəni nə qədər tez əldə etsək, bir o qədər yaxşıdır, amma əhəmiyyətini başa düşdüyümüz və bu bacarığı qazanmaq istədiyimiz müddətdə öyrənmək və inkişaf etdirmək heç vaxt gec deyil. Düşünürəm ki, bu mətn həm valideynlər, həm müəllimlər, həm akademiklər, həm də təhsildə olan hər kəs və öyrənənlər üçün faydalı olacaqdır.

”21-ci əsrin əsas şərtlərindən biri“ Tənqidi düşüncə ”dir. Uşaqlara bu vərdişi inkişaf etdirməyə necə kömək edə bilərik:

Təlimatçı Brian Oshiro deyir: "Uşaqlarımızın mürəkkəb dünyamızda böyüməsini istəyiriksə, onlara düşünməyi öyrətməliyik və bunu 4 sadə sualla edə bilərik"

Biz gənclərin irəliləməsini / inkişaf etməsini istəyirik, lakin onların gələcək uğur yolu üçün necə hazırlamalı olduğumuz barədə müəyyən bir fikir birliyimiz yoxdur. Bütün uşaqlara kodlaşdırma öyrətmək lazımdırmı? Mandarin, ispan, hind və ingilis dillərində səlis danışa bilməlidirlərmi?

Bunlar mükəmməl qabiliyyətlərdir, lakin yetərli deyil, Brian Oshiro deyir və əlavə edir: Uşaqlarımızın çevik bir zehinə sahib olmasını, yeni məlumatları asanlıqla qavrayıb, mürəkkəb problemlərə cavab tapmasını istəyiriksə, onların tənqidi düşünmə qabiliyyətlərini inkişaf etdirməliyik.

Yetkinlik dövründə çoxsaylı seçim testləri ilə müqayisədə daha çətin problemlərlə üzləşirik, buna görə şagirdlərə / uşaqlara yalnız bir düzgün cavabı olmayan problemlərin öhdəsindən gəlmək şansı verməliyik. Bunu etmək, təhsil həyatından ayrıldıqda, gələcək həyatlarında qarşılaşa biləcəkləri vəziyyətlərə daha real bir yanaşmaları olacaqdır.

Uşaqları kiçik yaşlarından tənqidi düşünməyə necə təşviq edə bilərik? Cavab: Uşaqların onsuz da təcrübəli olduğu bir fəaliyyətlə: sual vermək.

1. "Nə?" sualından sonra “Necə?” və "Niyə?" suallarınızı da verin

Deyək ki, övladınız məktəbdə iqlim dəyişikliyi haqqında öyrənir. Müəllimləri onlara "İqlim dəyişikliyinin əsas səbəbləri nədir?" Sualını verə bilər. İndi bu sualda iki problemli məqam var: birincisi, sadə bir internet araşdırması ilə asanlıqla cavablandırıla bilər və bu qədər asanlıqla cavab vermək yalan / lazımsız / əsassız bir güvən hissi yaradır. İkincisi, uşaqlar mövzunu bu şəkildə mənimsədiklərini düşünürlər, əslində asanlıqla bildikləri / əldə etdikləri çox səthi olur.

Ancaq əlavə suallarla övladlarınızı yönləndirə bilərsiniz. Məsələn: "X səbəb iqlim dəyişikliyinə necə səbəb olur?" və "niyə bundan narahat olmalıyıq?". Bunlara cavab vermək üçün uşaqların məsələni açıq səbəblərdən kənarda həqiqətən düşünmələrinə səbəb olacaqdır.

Digər bir böyük sual "İqlim dəyişikliyi yaşadığımız yerə necə təsir edəcək?" və ya "Nə üçün bəzi şəhərlər / bölgələr xüsusilə iqlim dəyişikliyindən narahat olmalıdır?". Bölgələrə aid suallar uşaqlara biliklərini öz həyatları ilə əlaqələndirmək şansı verəcəkdir.

2. Ardınca “Bunu haradan / necə bilirsən?” sualını soruş

Ohiroya görə, uşaqlar cavabları üçün dəlillər təqdim etməli və lazım olduqda cavablarını məntiqi hücumlara qarşı müdafiə etməlidirlər. Bunu haradan / necə bildin sualına cavab vermək, uşaqlara əvvəlki mühakimələri / bilikləri üzərində düşünmək və cavablarını necə aldıqlarını sorğulamaq imkanı verəcəkdir.

3. Onları öz fikirlərinin başqalarından necə fərqlənə biləcəyini düşünməyə təşviq edin.

“İqlim dəyişikliyi X ölkənin Y şəhərində yaşayan insanları necə təsir edəcək?” Kimi bir sual verin. və ya “X ölkənin Y şəhərində yaşayan insanlar bundan narahat olmalıdırlar” Bu şəkildə uşaqlardan başqalarının narahatlıqları və prioritetləri barədə düşünmək istənəcək və başqalarının nöqteyi-nəzərini anlamağa çalışacaqlar. Bu yanaşma problemlərə yaradıcı həll yollarının tapılmasının əsas prinsiplərindən biridir.

4. Nəhayət, bu problemi necə həll edəcəklərini soruşun.

Hər şeydən əvvəl, suala diqqət yetirdiyinizə əmin olun. Məsələn, "iqlim dəyişikliyini necə həll edirik?" - bu, hər kəs üçün çox ağır bir sualdır - əvəzinə "iqlim dəyişikliyinə səbəb olan X problemini necə həll edə bilərik?" formasında soruşun. Bu suala cavab vermək uşaqlara bildiklərini sintez etməyə imkan verəcəkdir. Fərqli yanaşmalara çatmalarına bir az kömək etmək üçün: "Hansı elmi həll X səbəbini həll etməyə çalışır ?, İqtisadi həll və ya siyasi həll nə deməkdir?" Suala əlavə edin.

 

Bu şəkildə uşaqlara “tənqidi düşünməyi” öyrətməyə, istədiyiniz hər hansı bir mövzu ilə başlaya bilərsiniz və bu məsələlərdə mütəxəssis olmağınıza ehtiyac yoxdur. Bu, onlara düşünməyi öyrədəcəkdir.Sizin rolunuz onlara lazımi sualları vermək və diqqətlə və tənqidi qulaq asmaqdır. Eyni zamanda, uşaqlar bu cavabları sizə çatdırarkən məlumatları sizin üçün başa düşülən bir şəkildə necə birləşdirməli olduqlarını düşünəcək və öyrənməyi gücləndirəcəklər.

 

Əlbətdə tənqidi düşüncə yalnız uşaqlar və ya yeniyetmələr üçün deyil. Əgər ömür boyu öyrənməyə can atan birisinizsə özünüzə bu kimi suallar verə bilər və bildiyiniz mövzuları nə qədər bildiyinizi və necə bildiyiniz baxımından test edə bilərsiniz. Oshiroya görə, hamımız bir neçə əlavə sual ilə kritik düşünməyi inkişaf etdirə və dəstəkləyə bilərik.

 

Mənbə: https://ideas.ted.com/critical-thinking-is-a-21st-century-essential-heres-how-to-help-kids-learn-it/

Hazırladı: Rasim Abdurahman